اثرات زیست محیطی پلاستیک و میکروپلاستیک

اثرات زیست محیطی استفاده از پلاستیک و میکروپلاستیک

این مطالعه که به درخواست بخش سیاست گذاری پارلمان اروپا برای حقوق شهروندی و امور قانون اساسی به درخواست PETI انجام شده است، بر استفاده فراگیر از پلاستیک متمرکز بوده و اثرات بالقوۀ سمّ شناسی زیست محیطی این مواد را مورد بررسی قرار می دهد. مواد، بویژه ذرات پلاستیکی کوچکتر، میکروپلاستیک نامیده می شوند. این مقاله به بحث درمورد استراتژی های کاهش احتمالی با هدف محدود کردن تجمع (ریز) پلاستیک ها، همچنین جایگزین های نوظهور و سازگاری زیست محیطی آنها می پردازد. با افزایش آگاهی از اثرات پلاستیک، در سالهای اخیر هنجارها، مقررات و قوانین زیادی اعمال شده است که در سطح ملی، محلی، منطقه ای و بین المللی بسیار متفاوت بوده اند و اثرات مفید آنها همچنان کشف نشده باقی مانده است. این مطالعه به بررسی این راهکارها می پردازد؛ تجزیه و تحلیل می کند که آیا مبنای علمی معتبر دارند یا خیر؛ چالش های قابل پیش بینی را مورد بحث قرار می دهد که میتوانند ارتباط و سنخیت این راهکارهای قانونی موجود و آتی را محدود کنند.

پلاستیک ها را میتوان براساس خواص کلیدی شان به دو گروه ترموپلاستیک و ترموست دسته بندی کرد؛ ترموپلاستیک ها با حرارت ذوب شده و بعد از خنک شدن، سفت شده و شکل می گیرند همانند پلی اتیلن، پلی آمید، پلی پروپیلن، پلی کربنات، پلی استایرن، پلی اتیلن ترفتالات و پلی وینیل کلراید. اما ترموست ها خانواده ای از پلاستیکها هستند که در صورت حرارت دیدن، دچار تغییرات شیمیایی شده و یک شبکه سه بعدی را تشکیل می دهند که قابلیت ذوب مجدد و شکل پذیری مجدد ندارد مانند پلی یورتان، سیلیکون، اپوکسی، اکریلات و رزین های فنلی. پلاستیک ها یک شگفتی مدرن هستند؛ در بخشهای مختلف جامعه من جمله بهداشت و مواد غذایی دارای کاربرد مفید بوده و جان افراد بی شماری را نجات داده اند. از زمانی که تولید صنعتی پلاستیک در دهه 1950 آغاز شد، حجم پلاستیک های تولید شده تقریبآ از هر ماده دیگری پیشی گرفت. با این حال، خواص مطلوب پلاستیک ها همان خواص زیست سازگاری آنها است. توانایی جامعه در رویارویی با مقادیر انبوه پلاستیک تولید شده و دور ریخته شده بسیار زیاد است و تنها 9 درصد از کل پلاستیک های تولید شده بازیافت شده است. اکثر ضایعات پلاستیکی به محل دفن زباله و در نهایت به همان محیط زیست منتقل می شوند که بیشتر آنها تجزیه نمی شوند؛ به تدریج به ذرات کوچکتر یا همان میکرو پلاستیک و احتمالآ نانو پلاستیک تجزیه می شوند. این ذرات، چه کوچکتر و چه بزرگتر، پیامدهای زیانباری برای اکوسیستم، محیط زیست و حتی اقتصاد و سلامت جانداران به دنبال دارند. در محتویات معده جانداران مختلفی همچون کرم های خاکی، پرندگان، لاک پشتها، دلفین هاپلاستیک های زیادی یافت شده است. ذرات کوچکتر ممکن است فراگیرتر نیز باشند زیرا ممکن است توسط ارگانیسم هایی که در زنجیره های غذایی مختلف وجود دارند، بلعیده شوند. برای مثال گونه جدید Eurythenes plasticus است که اخیرآ کشف شده است؛ یک ارگانیسم که در عمق 9600 متری پیدا شده و بخاطر پلاستیکی که روده آن را آلوده کرده است به این نام نامگذاری شده است. بدون آگاهی و ندانسته آن را آلوده کردیم. ذرات پلاستیکی کوچکتر آبگریز و با حجم بالا می توانند آلاینده های دیگر را جذب کرده و منبع آلودگی در دیگر موجودات شوند. علاوه براین، مواد شیمیایی مورد استفاده در بهبود خواص پلاستیک ها، معروف به پلاستیک سازها، می توانند به محیط زیست نفوذ کرده و مسیرهای جدیدی برای قرار گرفتن در معرض ارگانیسم ها ایجاد کنند که بطور بالقوه منجر به پدیده های تجمع زیستی می شود. اثرات اقتصادی ناشی از زباله های پلاستیکی نیز بسیار زیاد است. مطالعات انجام شده نشان می دهد که خسارت اقتصادی به اکوسیستم های دریایی جهانی بیش از 11 میلیارد یورو ارزیابی شده است. در سال 2019، تولید پلاستیک به بیش از 359 میلیون تن رسیده بود؛ بطوری که باتوجه به شکل زیر در اروپا نزدیک به 40 درصد پلاستیکها بسته بندی شدند.

شکل 1:

در اروپا، 630 میلیون یورو برای جمع آوری زباله های پلاستیکی از سواحل هزینه می شود؛ در حالی که عدم بازیافت آنها 105 میلیارد یورو برای اقتصاد اروپا بار مالی داشته است. در ژانویه 2018، چین واردات ضایعات را ممنوع کرد تا از بازیافت زباله های پلاستیکی بی کیفیت جلوگیری کند. این ممنوعیت اثرات عمیقی در سراسر جهان به دنبال داشت چرا که کشورهای غربی بطور ناگهانی با حجم زیادی از زباله مواجه شدند که هیچ استراتژی مدیریتی برای آنها نداشتند. این امر ضرورت بازسازی سیستم ها و سیاست های بازیافت موجود در زمینه تولید پلاستیک و دفع آن را نشان می داد. علاوه براین، اعلام ممنوعیت چین منجر به کاهش شدید قیمتهای صادراتی اتحادیه اروپا برای زباله های پلاستیکی در سال 2016 شد؛ قیمت صادرات در سال 2019 از 320 یورو در تن به 244 یورو در هر تن کاهش یافت. در نتیجه، عزم بین المللی روزافزونی برای بازنگری و ارزیابی استفاده از پلاستیک در تمام مراحل چرخه حیات آنها ظهور کرد. این روند نه تنها شامل طراحی و ساخت می شود، بلکه استفاده مجدد و مدیریت عمر مفید پلاستیک ها با توجه به ورود یا حذف آنها از محیط زیست را نیز در نظر می گیرد. ابزارهای نظارتی و قانونی متعددی با هدف کنترل، کاهش و مدیریت استفاده از پلاستیک، با تأکید ویژه بر پلاستیک های یکبار مصرف، کاربرد دارند. با این حال، این ابزارها اثرات محدودی از نظر حجم و دامنه داشته اند. ازطرفی، بازیافت زباله های پلاستیکی به دلیل مشکلات بالقوه در جمع آوری و تفکیک مواد اولیه مورد استفاده در فرایند بازیافت بسیار مشکل ساز است. راه حلهای جایگزینی من جمله تبدیل انرژی اثرات زیست محیطی زیانباری به همراه دارند. بنابراین برای در نظر گرفتن این اثرات، بایستی روند بازیافت را اصلاح کرد. مهم تر از همه، به ابزارهایی برای رسیدگی به زباله های پلاستیکی در پایان چرخه عمر مفیدشان پس از بازیافت نیاز داریم.

با توجه به مباحث قبلی میتوان گفت که علم هنوز داده های مبنای منسجم و قابل اعتمادی در مورد حضور، تفکیک، سرنوشت، مسیر و اثرات پلاستیک ها در بخشهای مختلف محیطی ایجاد نکرده است. آلودگی دریایی نه تنها به دلیل تأثیرات قابل ملاحظه بر روی جانداران دریایی، بلکه به دلیل پراکندگی فرامرزی و گستردۀ مواد پلاستیکی بسیار مورد توجه قرار گرفته است. با این حال، ارزیابی شده است که میزان آلودگی، بویژه میکروپلاستیک ها در خاک و سیستم های آب شیرین ممکن است از آنچه در موارد دریایی گزارش شده است بیشتر باشد. با این وجود، باوجود این فرضیات آگاهانه همچنان نکات مبهم بسیاری باقی مانده است که بایستی کشف شوند. این عدم قطعیت ها و شکاف های دانش تا حد زیادی ارزیابی دقیق اثرات سلامتی تضعیف کرده و انتخاب آگاهانه مصرف کنندگان، جوامع و سیاست گذاران را محدود می کند. همچنین دانش ناقص به پیامدهای بلند مدت و بالقوۀ زیست محیطی در تمام چرخه حیات پلاستیک ها دامن می زند. با این اوصاف، بایستی این پیامدها از نظر علمی بسیار مورد توجه قرار بگیرند تا تحقیقات و اقدامات نظارتی بسیاری در چارچوب زمانی مختلف با هدف جمع آوری داده های علمی و پیاده سازی استراتژی های مبتنی بر شواهد مستند و موثق اعمال شوند. همچنین بایستی در بلند مدت اقدامات اطلاع رسانی، آگاهی و آموزش بعنوان مؤثرترین روشها در پیشگیری از تجمع زباله های پلاستیکی و رسیدگی به بازیافت آنها اعمال شوند؛ من جمله آموزش الگوی مصرف و مدیریت پسماندهای زباله در مدارس میتوان اثرات مثبت قابل ملاحظه ای در پی داشته باشد چرا که تغییرات رفتاری در کودکان از نظر اجتماعی می تواند همسالان، والدین و درنتیجه جوامع را تحت تأثیر قرار دهد.